سج کان هڪ ڪروڙ ڀيرا وڏو، ڀڄندڙ بليڪ هول دريافت

اسلام آباد: فلڪيات جي ماهرن جيمس ويب اسپيس ٽيلسڪوپ (جي ڊبليو ايس ٽِي) جي مدد سان هڪ حيرت انگيز دريافت ڪئي آهي. سج کان هڪ ڪروڙ (10 ملين) ڀيرا وڌيڪ وڏي، هڪ ڀڄندڙ بليڪ هول، جيڪو خلا ۾ حيرتناڪ رفتار سان، في ڪلاڪ 22 لک ميل (في سيڪنڊ 1,000 ڪلوميٽر) جي رفتار سان ڊوڙي رهيو آهي۔
هي رڳو پهريون تصديق ٿيل ڀڄندڙ سپرميسِو بليڪ هول ئي ناهي، پر هي شيءَ انهن تيز ترين حرڪت ڪندڙ جسمن مان به هڪ آهي، جيڪي ڪڏهن به دريافت نه ڪيا ويا آهن. هي بليڪ هول پنهنجي رهائشي علائقي، جنهن کي “ڪاسميڪ آؤل” نالي ٻن ڪهڪشائن جو جوڙو چيو وڃي ٿو، اندر آواز جي رفتار کان زمين جي سطح تي موجود رفتار جي ڀيٽ ۾ 3,000 ڀيرا تيز رفتار سان هلي رهيو آهي. جيڪڏهن ايترو به حيران ڪندڙ نه هجي، ته هي بليڪ هول پنهنجي اڳيان مادّي جو هڪ وڏو، ڪهڪشائن جيترو “بو-شاڪ” (Bow Shock) ڌڪيندي اڳتي وڌي رهيو آهي، جڏهن⁠تہ ساڳئي وقت پنهنجي پٺيان 200,000 نوري سالن ڊگهو پڇ ڇڪيندي هلي رهيو آهي، جنهن اندر گيس گڏ ٿي رهي آهي ۽ نون ستارن جي ٺهڻ جو عمل شروع ٿي ويو آهي۔
“هي ته ذهن کي حيران ڪري ڇڏيندڙ ڳالهه آهي!” دريافت واري ٽيم جي اڳواڻ، ييل يونيورسٽي جي پيٽر فان ڊاڪم، Space.com کي ٻڌايو. “ايترو وڏو بليڪ هول پنهنجي ڪهڪشائي گهر مان ڪڍي ٻاهر اڇلائڻ لاءِ جيڪي قوتون گهربل آهن، اهي بيحد عظيم آهن. ۽ ان جي باوجود، اڳڪٿي ڪئي وئي هئي ته اهڙيون ڀڄڻيون ضرور ٿينديون!”
سپرميسِو بليڪ هول ڇا هوندا آهن؟
سپرميسِو بليڪ هول، جن جو وزن سج کان اربين ڀيرا وڌيڪ ٿي سگهي ٿو، عام طور تي پنهنجي ڪهڪشائن جي مرڪز ۾ هوندا آهن، جتي اهي پنهنجي انتهائي ڪشش ثقل سان هر شيءِ تي حاوي هوندا آهن. هن بليڪ هول جي غيرمعمولي رفتار جو مطلب اهو آهي ته هي پنهنجي اصل جاءِ کان لڳ ڀڳ 2 لک 30 هزار نوري سال پري پهچي چڪو آهي۔
فان ڊاڪم چيو: “هي واحد بليڪ هول آهي، جيڪو پنهنجي پراڻي گهر کان ايترو پري مليو آهي. ان ڪري هي ڀڄندڙ سپرميسِو بليڪ هول لاءِ سڀ کان بهتر اميدوار هو، پر جيڪا شيءَ گهٽ هئي، اها تصديق هئي. اسان وٽ اصل ۾ رڳو هڪ ڊگهي ليڪ (streak) هئي، جنهن جي ٻي ڪا به سٺي وضاحت نه ٿي ملي سگهي. جيمس ويب اسپيس ٽيلسڪوپ سان، هاڻي اسان پڪ سان تصديق ڪئي آهي ته انهيءَ ليڪ جي ڇيڙي تي واقعي هڪ بليڪ هول موجود آهي، ۽ اهو پنهنجي اڳوڻي ميزبان کان تيزي سان پري ٿيندو پيو وڃي.”
ڀڄندڙ بليڪ هول کي ڪيئن سڃاتو ويو؟
هاڻي تصديق ٿيل هي ڀڄندڙ سپرميسِو بليڪ هول پهريون ڀيرو 2023ع ۾ فان ڊاڪم ۽ سندس ساٿين هبل اسپيس ٽيلسڪوپ ذريعي سڃاتو هو، جنهن خلا مان گذرندڙ ڪنهن وڏي جسم جي پويان رهجي ويل نشان (wake) جهڙو منظر ڏٺو هو. البته، ٻين سڀني بليڪ هولن وانگر، هي به هڪ اهڙي حد سان گهيريل آهي، جنهن کي “ايونٽ هورائزن” چيو وڃي ٿو، جتان روشني به ٻاهر نٿي اچي سگهي، جنهن ڪري ان کي سڌو سنئون ڏسڻ ڏکيو هوندو آهي۔
فان ڊاڪم وضاحت ڪندي چيو: “بليڪ هول ته اصل ۾ ڪارو ئي هوندو آهي، ۽ خالي خلا مان گذرندي ان کي ڏسڻ ڏاڍو مشڪل هوندو آهي. اسان هن شئي کي ان ڪري ڏسي سگهياسين، ڇو⁠تہ بليڪ هول جي گذرڻ سبب ان جي چوڌاري ماحول تي جيڪو اثر پوي ٿو، اهو ڏسڻ ۾ اچي ٿو. هاڻي اسان ڄاڻون ٿا ته اهو جنهن گيس مان گذري ٿو، ان ۾ هڪ زوردار جهٽڪو (shock wave) پيدا ڪري ٿو، ۽ اهو ئي جهٽڪو ۽ ان جي پٺيان پيدا ٿيندڙ نشان اسان ڏسي رهيا آهيون.”
هن وڌيڪ چيو ته “جيمس ويب اسپيس ٽيلسڪوپ سان اسان ان گيس جي وڏي پيماني تي هٽجڻ (displacement) کي ڏٺو، جيڪا ان نشان جي ڇيڙي تي آهي، جتي بليڪ هول ان کي ڌڪي رهيو آهي. جهٽڪي جون نشانيون بلڪل واضح آهن، ۽ هتي جيڪو ڪجهه ٿي رهيو آهي، ان بابت ڪنهن به شڪ جي گنجائش ناهي.”
هي گيس سپرميسِو بليڪ هول کان پاسن ڏانهن ڌڪي وڃي ٿي، جنهن جي رفتار في ڪلاڪ لکين ميل (يا في سيڪنڊ سوين ڪلوميٽرن کان وڌيڪ) آهي — هڪ اهڙو حرڪتي نشان، جيڪو ٽيم جيمس ويب اسپيس ٽيلسڪوپ ذريعي صاف ڏٺو۔